Święty Mikołaj – skąd się wziął i dlaczego rozdaje prezenty

Święty Mikołaj w dzisiejszych czasach kojarzy nam się z poczciwym dziadkiem w czerwonym stroju, z długą brodą,  w czapce z pomponem i ogromnym workiem wypełnionym prezentami. Czy taki sam wizerunek znali mieszkańcy świata setki lat temu?

Święty Mikołaj – turecki biskup z sercem na dłoni

Święty Mikołaj nie jest tylko postacią, którą kiedyś ktoś wymyślił i ubrał w czerwony kombinezon. Istniał naprawdę, chociaż z dzisiejszym wizerunkiem nie miał wiele wspólnego. Urodził się w 270 roku, w mieście Patara w Licji (obecnej Turcji). Był synem zamożnych rodziców, którzy bardzo długo się o niego modlili. Od dziecka wyróżniał się szczególną pobożnością i empatią, dlatego po śmierci rodziców zaczął rozporządzać majątkiem w dość niecodzienny, jak na tamte czasy, sposób. Dzielił się nim ze wszystkimi potrzebującymi. Po jakimś czasie został biskupem Miry i stał się ulubieńcem wiernych, ponieważ w ich oczach był nie tylko kapłanem, ale przede wszystkim dobrym człowiekiem.

Święty Mikołaj – biskup Miry

Tak jak wspomnieliśmy, Mikołaj został wybrany biskupem Miry, miasta położonego we wschodniej części Licji. Dziś miejscowość zmieniła swoją nazwę na Demre i leży na terenie współczesnej Turcji. Sama Mira (Myra) istniała co najmniej od V wieku p.n.e, o czym świadczą zachowane monety. Co ciekawe, Mira była jednym z najważniejszych miast Licji i wchodziła w skład Unii Licyjskiej. W czasach rzymskich była metropolią, w której przebywały największe osobistości tamtych czasów. Opuszczenie miasta w XI wieku spowodowały najazdy muzułmanów i liczne kataklizmy.

Obecnie pozostałości Miry znajdują się około 1,5 km na północ od zabudowań współczesnego miasta Demre. Wśród głównych zabytków wyróżnia się mur obronny, tron skalny i teatr, prawdopodobnie największy w Licji. Okolica jest także bogata w różnego rodzaju groby i posągi. W Mirze znajdowała się niegdyś świątynia Artemidy Eluthera, która była najznamienitszym budynkiem w całym mieście. Św. Mikołaj, będąc już biskupem Miry, nakazał zburzyć ją, ze względu na jej pogańskie podłoże. W Mirze znaleziono także mury kościoła z IV wieku (kościół pod wezwaniem Św. Mikołaja) z kryptą grobową, w której spoczywał uszkodzony sarkofag. To tam w pierwszej kolejności spoczywały szczątki Świętego.

Święty Mikołaj – dlaczego  Mikołaj stał się Świętym?

Jednym z wydarzeń, które do dziś niesie się echem za historią Św. Mikołaja, jest uratowanie życia trzech młodzieńców. Kiedy cesarz Konstantyn I Wielki skazał ich za drobne wykroczenie na śmierć, biskup sam udał się do niego z prośbą o ułaskawienie. Legenda głosi, że jego modlitwa uratowała rybaków w czasie sztormu, przez co uznany został za patrona marynarzy i rybaków. Istnieje także podanie, które głosi, że Święty Mikołaj wskrzesił trzech ludzi zamordowanych przez właściciela hotelu, ponieważ nie posiadali pieniędzy, aby zapłacić za pobyt.

Jednak to nie te wydarzenia sprawiły, że biskup był tak kochany i że jego legenda jest z nami do dziś. Jedno z podań głosi, że pewien człowiek ze względu na biedę, postanowił sprzedać swoje trzy córki do domu publicznego lub, jak mówią inne źródła, nie miał możliwości zapewnić im posagu, co bardzo go martwiło. Św. Mikołaj, dowiedziawszy się o tym, nocą wrzucił przez komin trzy sakiewki z pieniędzmi, które wpadły do pończoch i trzewiczków, które córki pozostawiły przy kominku do wyschnięcia. Kojarzysz zwyczaj zostawiania podarków w skarpecie, praktykowany np. w Ameryce? Wziął się on właśnie z tego podania! 

Wszystkie te wydarzenia sprawiły, że biskup Mikołaj został beatyfikowany, a do dziś w rocznicę jego śmierci w Polsce obdarowujemy dzieci podarkami. Święty Mikołaj zmarł 6 grudnia 345 lub 352 r. (nie ma pewności co do roku). Pochowany został w Mirze, ale obecnie jego szczątki spoczywają we włoskim Bari, w bazylice postawionej ku jego czci. Dobroć Mikołaja była podstawą do powstania legendy o mikołaju, którego znamy dziś.

ŚWIĘTY MIKOŁAJ PAMIĘTA O DZIECIACH NA CAŁYM ŚWIECIE

 

Święty Mikołaj w Polsce 

W Polsce dzień Świętego Mikołaja celebrujemy 6 grudnia, czyli w rocznicę śmierci biskupa z Miry. Po raz pierwszy świętowano w 1804 roku, o czym świadczą teksty źródłowe z XVIII wieku. Wtedy to wizerunek Świętego był zupełnie inny, niż ten, który znamy dziś. Postrzegany był on jako dostojny, elegancki mężczyzna, w stroju biskupa. Prezenty również były inne niż dzisiaj. Grzeczne dzieci otrzymywały złocone orzechy, jabłka pierniki i drewniane krzyżyki. Dzisiaj do świadomości dzieci w Polsce przeniknęła ta bardziej komercyjna, amerykańska wersja Mikołaja. Mało osób wie, skąd właściwie wzięło się to święto, a sam dzień Świętego Mikołaja  stał się świecką tradycją.

Święty Mikołaj w Polsce – kiedy dzieci dostają prezenty?

Jeśli chodzi o prezenty od św Mikołaja, to w Polsce uznaje się trzy sposoby – jedni uważają, że przychodzi on do dzieci tylko 6 grudnia, inni że w Święta Bożego Narodzenia, a jeszcze inni, że w obie te daty. Generalnie dzieci w Polsce otrzymują prezenty dwa razy do roku niezależnie od wierzeń, chociaż różnie interpretuje się to, kto je przynosi. Najczęściej mówi się o tym, że Swiety Mikolaj przynosi prezenty 6 grudnia, a Bożonarodzeniowe podarunki ofiarowane są przez Gwiazdora, Gwiazdkę, Dziadka Mroza lub po prostu bliskich. Co ciekawe, Polska jest chyba jedynym krajem, w którym pociechy upominki otrzymują dwukrotnie. Czy tak samo było w dawnych czasach? Jak rozwijał się zwyczaj dawania prezentów przez Święty Mikołaja?

Św Mikołaj w słowiańskiej mitologii

Pierwszym roznosicielem prezentów w historii wbrew pozorom nie był wcale sw Mikołaj. Swiety Mikołaj pojawił się dopiero po wprowadzeniu do kraju chrześcijaństwa. Zanim się pojawił jego rolę pełnił Spas Zimowy, czyli postać ze słowiańskiej mitologii. Św Mikołaj Słowian – Spas był związany z Welesem. Co ciekawe, dostarczał prezenty 6 grudnia. Data ta dziś uznawana jest za rocznicę śmierci Święty Mikołaja, a wtedy rozpoczynały się po prostu mrozy. Ma to spory sens, gdyż Welesa uznawano za opiekuna cyklu wegetacyjnego, a więc jego sługa działał zgodnie z porami roku. Później wraz z chrystianizacją Spasa zamieniono na swietego Mikołaja.  Współcześnie opady śniegu w dzień św. Mikołaja zwykło uważać się po prostu za magiczne, jednak niewykluczone, że w dawnych czasach śnieg 6 wiązał się z prawdziwą magią – wróżbą pomyślnych zbiorów w przyszłym roku, która była w stanie dać ludziom poczucie bezpieczeństwa.

Św Mikołaj i jego zastępcy w różnych częściach Polski

W niektórych domach w Polsce, szczególnie tych leżących na wschodzie, mówi się o tym, że prezenty przynosi Dziadek Mróz. Wygląda on inaczej niż św Mikołaj, którego znamy. Ma futrzaną czapę, kożuch i grubą brodę. Towarzyszy mu jego wnuczka-pomocnica Śnieżynka. Co ciekawe, Dziadek Mróz to odpowiednik Święty Mikolaja w Rosji.

Gdzieniegdzie mówi się także, że do dzieci przychodzi Gwiazdor. Postać ta wzięła się od kolędnika, który chodził po domach i przepytywał dzieci z pacierza. Te, które go znały otrzymywały upominek, a te, które nie przyłożyły się do nauki – rózgę. Obecnie Gwiazdor, zamiast sw Mikolaja pojawia się np. na Ziemi Lubuskiej, Kujawach, Kociewiu, na Warmii i na Kaszubach. 

Na Śląsku natomiast zamiast Święty Mikołaja przychodzi Dzieciątko (Jezus). W niektórych dolnośląskich domach można także usłyszeć o Gwiazdce. Nie jest to jednak najbardziej popularna opcja.

 

Święty Mikołaj w Ameryce

W USA prawie dwie trzecie rodziców dzieci w wieku poniżej 18 roku życia uznaje, że wiara w Świętego Mikołaja jest niezwykle ważnym elementem bożonarodzeniowej tradycji. Sondaż AP-GfK pokazuje także, że trzy czwarte Amerykanów, którzy nie są chrześcijanami, wierzyło w Mikołaja w dzieciństwie. Właśnie dlatego cały okres Bożego Narodzenia w Stanach Zjednoczonych przepełniony jest gadżetami, reklamami, filmami i innymi atrybutami związanymi właśnie ze Św. Mikołajem.

 

W Ameryce dzieci otrzymują prezenty od Świętego w dzień Bożego Narodzenia. Maluchy wierzą, że przyjeżdża on do nich z bieguna północnego,  na saniach zaprzężonych w osiem reniferów. Do domu dostaje się przez komin i zostawia masę prezentów w pozostawionych przy kominku skarpetach i pod choinką. Jak więc widać również amerykańska koncepcja Św. Mikołaja czerpie z legend o tureckim biskupie.

Święty Mikołaj i Coca-Cola – od biskupa po rubasznego dziadka

Zmiana wizerunku Św. Mikołaja na przestrzeni lat związana była z komercjalizacją całego święta. Początkowo wyobrażano sobie go jako dostojnego biskupa, w stroju przynależnym do tej funkcji. Dziś to rubaszny dziadek, w siwych włosach, z brodą i sporym brzuszkiem, w czerwonym stroju z czapką. Jego środkiem transportu są sanie zaprzężone w renifery, które… latają! Prezenty zaś tworzone są w specjalnych fabrykach, prowadzonych przez małych pomocników, czyli Elfy. Św. Mikołaj jest więc w świadomości dzieci bardziej bajkowym superbohaterem niż troskliwym kapłanem. 

Dzisiejszy wizerunek Mikołaja w głównej mierze zawdzięczamy amerykańskiemu koncernowi Coca-Cola. W 1930 roku artysta Fred Mizen stworzył reklamę, która utrwaliła w pamięci ludzi strój znany do dziś – czerwone spodnie, płaszcz i czapkę. Haddon Sundblom jest natomiast kreatorem ostatecznego wizerunku Mikołaja z Coca-Coli.

Święty Mikołaj – świąteczna atmosfera nie istnieje bez Mikołaja 

Św. Mikołaj w Ameryce jest tematem wielu filmów w okresie bożonarodzeniowym. Czasami jest on tylko tłem dla innych wydarzeń, jednak istnieje wiele produkcji, które skupiają się wyłącznie na pokazaniu jego życia. Oczywiście w wizjach tych nie brakuje elfów, czyli małych pomocników, reniferów, z których najpopularniejszym jest Rudolf oraz Pani Mikołajowej, czyli żony Św. Mikołaja. Co więcej, od jakiegoś czasu sama postać Mikołaja pokazywana jest na wiele różnych sposobów. Czasami jest on miłym dziadkiem, przyjmującym prośby dzieci, a innym razem rubasznym panem po czterdziestce, który dopiero uczy się zawodu. Warto także wspomnieć, że  w czasie Świąt Bożego Narodzenia na amerykańskich ulicach spotkać można wielu „mikołajów”. Przebierają się wolontariusze zbierający datki na cele charytatywne, pracownicy galerii handlowych czy animatorzy dla dzieci. 

 

 

W Polsce coraz częściej spotkać się można z amerykańskim wizerunkiem Św. Mikołaja. Mimo że komercyjne wykorzystanie tej postaci nie jest aż tak duże, jak w przypadku USA, to i w naszym kraju można zobaczyć już bajki oraz filmy odnoszące się do postaci Św. Mikołaja, a także reklamy, świąteczne piosenki czy różne gadżety z jego wizerunkiem. Różnicą jednak jest to, że w Polsce wciąż świętuje się ten dzień w rocznicę śmierci biskupa, chociaż atrybuty związane z komercyjnym wizerunkiem Św. Mikołaja, towarzyszą Polakom aż do Bożego Narodzenia.

Święty Mikołaj na Islandii

Tradycja otrzymywania podarunków, która związana jest mniej lub bardziej z tureckim biskupem, występuje w wielu różnych krajach. Na Islandii zaczyna się 13 dni przed Bożym Narodzeniem  Tego dnia zaczynają przybywać Jólasbeinar – bożonarodzeniowi chłopcy pod postacią przyjaznych trolli i psotników. 

Julemand w Danii

W Danii upominki przywozi Julemand, czyli odpowiednik Św. Mikołaja. Duński kościół nie czci świętych, ale Duńczycy bardzo lubią otrzymywać upominki. Właśnie dlatego do  dzieci przychodzi Julemand, który zostawia prezenty w wigilię pod choinką. W przeciwieństwie do Świętego Mikołaja przyjeżdża z Grenlandii, a nie z Laponii. 

Joulupukki w Finlandii

W Finlandii Mikołaj Święty nazywa się Joulupukki i mieszka oczywiście w Rovaniemi. Dzieci wierzą, że to właśnie stamtąd pochodzi dobrotliwy dziadek, który przynosi im prezenty. Finowie chętnie odwiedzają wioskę Mikołaja, która jest idealnym miejscem na spędzenie miłego popołudnia w rodzinnym gronie. 

Mały gnom w Szwecji

W Szwecji maluchy wierzą w Tomte lub Jultomten, czyli istotę pochodzącą z wierzeń folklorystycznych. Jest to postać wyglądająca jak bajkowy gnom. Niegdyś legendy głosiły, że ma ona powiązanie z diabłem, jednak w ciągu lat podanie zmieniało się i dziś Tomte uznawany jest za pomocnika Mikołaja Sw. Przynosi on upominki grzecznym dzieciom. Nierzadko dorośli przebierają się za uroczego gnoma i przekazują prezenty osobiście.

Julenissen – norweski, figlarny skrzat

Norweskie dzieci co roku spodziewają się odwiedzin Julenissena. Znany jest on z tego, że płata maluchom figle, zabierając ich prezenty. Jest jednak na niego sposób! Wystarczy zostawić pod choinkę miseczkę z owsianką, aby mały skrzat nie schował upominków. Warunek jest jeden: dziecko musi osobiście spróbować przyrządzonej owsianki!

Święty Mikołaj w Hiszpanii

W Hiszpanii dzieci otrzymują prezenty 6 stycznia, a przynoszą je Trzej Królowie. Zwyczajem jest zostawianie marchewki dla wielbłądów, towarzyszących Kacprowi, Melchiorowi i Baltazarowi w ich podróży. 

Święty Bazylii w Grecji

W Grecji Św. Mikołaj uznawany jest za postać chrześcijańską, która nie ma nic wspólnego z przynoszeniem upominków dla dzieci. W tym kraju prezenty przynosi Święty Bazyli. Przybywa on w pierwszy dzień nowego roku.

Mikołaj Święty we Francji

We Francji dzieci wierzą w Mikołaja Świętego (Saint-Nicolas), tak samo jak w Polsce. Ze względu na to, że w tym kraju dominującą religią jest chrześcijaństwo, obchodzi się je 6 grudnia, w rocznicę śmierci Biskupa Miry. Wśród osób wyznających prawosławie, Mikołajki we Francji świętowane są 19 grudnia.

Pai Natal w Portugalii

W Portugalii najczęściej mówi się o przybyciu Świętego Mikołaja (Pai Natal), chociaż nie zawsze. W tradycyjnych, chrześcijańskich domach, prezenty pod choinką lub w skarpetach zostawia Dzieciątko Jezus. Niektórzy twierdzą, że Dzieciątko Jezus jest pomocnikiem Mikołaja Sw Ciekawą tradycją jest też ta, która mówi o konieczności pozostawienia po drzewkiem wyczyszczonego bucika, w który prezent włoży Mikołaj.

Święty Mikołaj w Belgii

W Belgii z kolei Mikołaj pojawia się dwa razy. 4 grudnia sprawdza, czy dzieci były grzeczne, a 6 grudnia przychodzi z prezentami. Tak jak w Polsce niegrzeczne dzieci mogą liczyć jedynie na rózgę. Prezenty umieszczane są w butach wyczyszczonych specjalnie na tę okazję. 

Święty Mikołaj w Holandii

Holandia natomiast każdego 15 listopada wita Sinter Klaas (Św. Mikołaja). Przypływa on do Amsterdamu na małym statku, gdzie witany jest przez tłumy i samego burmistrza, a później objeżdża miasto na koniu. Do 6 grudnia napełnia słodyczami buciki ustawione na parapetach okien dzieci w całym kraju. 

Czarownica we Włoszech

Ciekawie prezentuje się także tradycja włoska. Wedle niej prezenty przynosi czarownica, tzw. La Befana, w nocy z 5 na 6 stycznia. Podanie głosi, że złośliwa czarownica chciała powitać na świecie Dzieciątko Jezus, ale zabłądziła, a teraz poszukuje Jezusa, wrzucając prezenty do każdego domu, gdzie mieszkają dzieci. 

Dziadek Mróz w Rosji

W Rosji z kolei prezenty przynosi Dziadek Mróz ze swoją pomocnicą Śnieżynką, która jest jego wnuczką. Przybywa w Nowy Rok. Czym różni się Dziadek Mróz od Mikołaja? Zamiast czapki z pomponem ma futrzaną czapę lub uszankę, podpiera się kosturem, a na nogach ma walonki. Jego kożuch czasami bywa czerwony, jednak zwykle jest błękitny lub srebrny. Jego broda z kolei sięga aż po pas, a sanie ciągnie trojka, a nie renifery. Co ważne podróżuje po ziemi, a nie po niebie, jak znany nam z amerykańskich filmów Święty. Do domu wchodzi przez drzwi, a prezenty wręcza osobiście lub układa pod choinką.

Frau Berta w Niemczech

Frau Berta to niemiecki odpowiednik Św. Mikołaja. Również przypomina czarownicę, jednak do dzieci zakrada się przez komin, a prezenty zostawia w kolorowych skarpetach. Krampus z kolei przychodzi tylko do niegrzecznych dzieci, a jego wygląd jest naprawdę przerażający. 

Dzieciątko Jezus w Austrii, Szwajcarii, w Czechach i na Słowacji

W Austrii, Szwajcarii, Czechach i na Słowacji, rodzinom o wyznaniu luterańskim, prezenty przynosi Dzieciątko Jezus. Zostawia upominki w Wigilię tym dzieciom, które były grzeczne w minionym roku. Jest to więc odpowiednik Mikołaja. Najczęściej Dzieciątko Jezus przedstawia się w koronie, z długimi, kędzierzawymi, blond włosami.

Wielbłąd w Syrii

W Syrii z kolei dzieci odwiedza Wielbłąd. Właśnie dlatego zawsze z 31 grudnia na 1 stycznia maluchy zostawiają przed domem owies i wodę.

Mikołaj Święty surfujący w Australii

Australijski Mikołaj przybywa do maluchów na desce surfingowej, zaprzęgniętej w delfiny lub kangury. Nosi krótkie spodenki, t-shirt, z którym rękawem i klapki. Temperatury zobowiązują do odpowiedniego stroju!

Tradycja pisania listów do Świętego Mikołaja

Pisanie listów do Św. Mikołaja jest wielopokoleniową tradycją na całym świecie. Obecnie wysyłane są do Laponii, jednak wcześniej dzieci nie posiadały żadnych adresów, które rzeczywiście należałyby do Świętego, więc wysyłały koperty wyłącznie zaadresowane imieniem.

 

Pierwsze wzmianki o listach do Mikołaja od dzieci pojawiły się w 1871 r. kiedy to Thomas Nast, amerykański rysownik,  opublikował zdjęcie Świętego przy biurku, który czyta pocztę i sortuje ją na dwa stosy. Pierwszy oznaczony jako „listy od rodziców niegrzecznych dzieci”, znacznie przewyższa ten opisany jako „listy od rodziców grzecznych dzieci”. W 1879 roku natomiast stworzył kolejny obraz, na którym widać jak młoda postać umieszcza w skrzynce pocztowej list zaadresowany na „Santa Claus North Pole”.

W 1913 roku charyzmatyczny broker celny John Duval Gluck, Jr założył w Nowym Jorku Santa Claus Association. Była to grupa odpowiedzialna za odpowiadanie na pocztę Świętego Mikołaja, której w tamtym czasie spływało  bardzo dużo. Przez 15 lat stowarzyszenie otrzymywało mnóstwo prezentów i darowizn od zachwyconych nowojorczyków, a sam Gluck stał się gwiazdą epoki jazzu. 

Prawdziwy adres do Świętego Mikołaja to: 

Santa Claus, 

Arctic Circle,96930 Rovaniemi, 

Finlandia.

 

Święty Mikołaj – czy istnieje naprawdę?

Na koniec pozostaje najważniejsze pytanie. Czy Mikołaj, jakiego znamy, istnieje naprawdę? Oczywiście nie ma fizycznej możliwości, aby Św. Mikołaj pojawił się w domach wszystkich dzieci. Właśnie dlatego to rodzice stają na wysokości zadania, aby dostarczyć upominki swoim pociechom. 

Istnieje jednak reprezentant, z którym dorośli i dzieci mogą spotkać się w Laponii, w wiosce Rovaniemi, położonej 8 km na północ od Finlandii. To właśnie tam mieszka Mikołaj ze swoją żoną. Dlaczego Laponia, skoro biskup, od którego wzięła się tradycja, mieszkał na terenie obecnej Turcji?

Legendę o fińskim adresie Świętego stworzył słynny w Finlandii przedwojenny prezenter radiowy, zwany Wujem Markusem. To on umieścił Mikołaja na górze Korvatunturi, przy granicy z Rosją. Korvatunturi, to inaczej „Wzgórze-Ucho”. Według Wuja Markusa to właśnie tam Św. Mikołaj wysłuchiwać miał wszystkich życzeń i stamtąd lecieć w swoją podróż. Jednak po 1940 r., po wojnie fińsko-sowieckiej, wzgórze stało się punktem granicznym, a Mikołaja przeniesiono do Rovaniemi. W latach 80. powstała tam jego wioska, która obecnie pełni funkcję turystyczną i do której spływają listy od dzieci z całego świata.